Kỹ thuật đọc kết quả xét nghiệm máu hay nước tiểu là điều bạn cần khi đi khám sức khỏe tại các chuyên gia vẫn hay chỉ định bệnh nhân đi làm xét nghiệm máu và xét nghiệm nước tiểu. Nhưng nếu bác sĩ không giải thích thì bạn cũng không thể hiểu được các chỉ số trên kết quả xét nghiệm có ý nghĩa gì. Mời những bạn cùng theo dõi bài viết bên dưới để cùng tìm cho rằng về cách đọc kết quả xét nghiệm máu.
I. Những THÀNH PHẦN CỦA CÔNG THỨC MÁU
- WBC (White Blood Cell – Số lượng bạch cầu trong một thể tích máu):
Giá điều trị thường nằm trong khoảng từ 4.300 đến 10.800 tế bào/mm3, tương đương với số lượng bạch cầu tính theo đơn vị quốc tế là 4.3 đến 10.8 x 109tế bào/l.
Tăng trong viêm nhiễm, căn bệnh máu ác tính, những căn bệnh bạch cầu...; giảm trong thiếu máu vì bất sản, thiếu hụt vitamin B12 hoặc folate, nhiễm khuẩn...
Giá trị thường nằm trong khoảng từ 4.300 đến 10.800 tế bào/mm3.
- RBC (Red Blood Cell – Số lượng hồng cầu (hoặc erythrocyte count) trong một nguy cơ tích máu):
Giá chữa thường nằm trong khoảng từ 4.2 đến 5.9 triệu tế bào/cm3, tương đương với số lượng hồng cầu tính theo đơn vị quốc tế là 4.2 đến 5.9 x 1012tế bào/l.
Tăng trong mất nước, chứng tăng hồng cầu; giảm trong thiếu máu.
- HB hay HBG (Hemoglobin – Lượng huyết sắc tố trong một thể tích máu):
Hemoglobin là một loại phân tử protein có trong hồng cầu chuyên chở oxy và tạo màu đỏ cho hồng cầu.
Giá chữa trị thay đổi phụ thuộc giới tính, thường nằm trong khoảng từ 13 đến 18 g/dl đối với nam và 12 đến 16 g/dl đối với phụ nữ (tính theo đơn vị quốc tế tương ứng là 8.1 – 11.2 millimole/l và 7.4 – 9.9 millimole/l).
Tăng trong mất nước, bệnh lý tim và bệnh phổi; giảm trong thiếu máu, chảy máu và những phản ứng tạo nên tan máu.
- HCT (Hematocrit – Tỷ lệ nguy cơ tích hồng cầu trên khả năng tích máu toàn bộ):
Giá chữa thay đổi tùy thuộc giới tính, thường nằm trong khoảng từ 45 đến 52% đối với nam và 37 tới 48% đối với chị em.
Tăng trong những rối loạn dị ứng, chứng tăng hồng cầu, hút thuốc lá, căn bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, căn bệnh mạch vành, tại trên núi rất cao, mất nước, chứng giảm lưu lượng máu; giảm trong mất máu, thiếu máu, thai nghén.
- MCV (Mean corpuscular volume – khả năng tích trung bình của một hồng cầu):
Giá điều trị này được lấy từ HCT và số lượng hồng cầu. Giá chữa trị bình thường nằm trong khoảng từ 80 tới 100 femtoliter (1 femtoliter = 1/1triệu lít).
Tăng trong thiếu hụt vitamin B12, thiếu acid folic, căn bệnh gan, nghiện rượu, chứng tăng hồng cầu, suy tuyến giáp, bất sản tuỷ xương, xơ hoá tuỷ xương; giảm trong thiếu hụt sắt, hội chứng thalassemia và những nhóm bệnh hemoglobin khác, thiếu máu trong những bệnh lý mạn tính, thiếu máu nguyên hồng cầu, suy thận mạn tính, nhiễm độc chì.
- MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin – Số lượng trung bình của huyết sắc tố có trong một hồng cầu):
Giá trị này được tính bằng kỹ thuật đo hemoglobin và số lượng hồng cầu. Giá chữa bình thường nằm trong khoảng từ 27 đến 32 picogram.
Tăng trong thiếu máu tăng sắc hồng cầu bình thường, chứng hồng cầu hình tròn truyền nặng, sự có mặt của các yếu tố ngưng kết lạnh; giảm trong bắt đầu thiếu máu thiếu sắt, thiếu máu nói chung, thiếu máu đang tái tạo.
- MCHC (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration – Nồng độ trung bình của huyết sắc tố trong một nguy cơ tích máu):
Giá chữa trị này được tính bằng biện pháp đo giá chữa trị của hemoglobin và hematocrit. Giá chữa trị bình thường nằm trong khoảng từ 32 đến 36%.
Trong thiếu máu tăng sắc: hồng cầu bình thường, chứng hồng cầu hình tròn truyền to lớn, sự có mặt của các yếu tố ngưng kết lạnh.
Trong thiếu máu đang tái tạo: có khả năng bình thường hoặc giảm bởi giảm folate hoặc vitamin B12, xơ gan, nghiện rượu.
- PLT (Platelet Count – Số lượng tiểu cầu trong một khả năng tích máu):
- Tiểu cầu không phải là một tế bào hoàn chỉnh, mà là những mảnh vỡ của các tế bào chất (một thành phần của tế bào không chứa nhân hoặc thân của tế bào) từ những tế bào được tìm nhận thấy trong tủy xương.
- Tiểu cầu đóng vai trò sống còn trong quá trình đông máu, có tuổi thọ trung bình là 5 tới 9 ngày.
- Giá điều trị thường nằm trong khoảng từ 150.000 tới 400.000/cm3 (tương đương 150 – 400 x 109/l).
- Số lượng tiểu cầu quá thấp sẽ tạo nên mất máu. Số lượng tiểu cầu quá tương đối cao sẽ hình thành cục máu đông, làm vướng víu mạch máu, tạo nên đột quỵ, nhồi máu cơ tim, nghẽn mạch phổi, tắc nghẽn mạch máu...
- Tăng trong những rối loạn tăng sinh tuỷ xương, bệnh bạch tăng tiểu cầu vô căn, xơ hoá tuỷ xương, sau chảy máu, sau phẫu thuật cắt bỏ lách..., dẫn đến những bệnh lý viêm.
- Giảm trong ức chế hoặc thay thế tuỷ xương, các chất hoá chữa trị liệu, phì đại lách, đông máu trong lòng mạch rải rác, những kháng khả năng tiểu cầu, ban xuất huyết sau di truyền máu, giảm tiểu cầu do miễn dịch đồng loại tại em bé...
Lymphocyte giúp thân thể chống lại nhiễm trùng.
- LYM (Lymphocyte – Bạch cầu Lymphô):
Lymphocyte giúp thân thể chống lại nhiễm trùng. Có khá nhiều nguyên nhân làm giảm lymphocytes như: giãm miễn nhiễm, nhiễm HIV/AIDS, Lao, sốt rét, ung thư máu, ung thư hạch...
Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 20 đến 25%.
- MXD (Mixed Cell Count – tỷ lệ pha trộn tế bào trong máu):
Mỗi loại tế bào có một lượng % nhất định trong máu. MXD thay đổi dựa vào sự tăng hoặc giảm tỷ lệ của từng loại tế bào.
- NEUT (Neutrophil – Tỷ lệ bạch cầu trung tính):
Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 60 đến 66%. Tỷ lệ tăng khá cao cho thấy nhiễm trùng máu.
Tăng trong nhiễm khuẩn cấp, nhồi máu cơ tim cấp, stress, ung thư, nhóm bệnh bạch cầu dòng tuỷ; giảm trong nhiễm virus, thiếu máu bất sản, những thuốc ức chế miễn dịch, xạ điều trị...
- RDW (Red Cell Distribution Width – Độ phân bố hồng cầu):
Giá trị này càng cao nghĩa là độ phân bố của hồng cầu thay đổi càng nhiều. Giá chữa trị bình thường nằm trong khoảng từ 11 đến 15%.
RDW bình thường và:
- MCV tăng, gặp trong: thiếu máu bất sản, trước bệnh lý bạch cầu.
- MCV bình thường, gặp trong: thiếu máu trong các bệnh lý mạn tính, mất máu hoặc tan máu cấp tính, bệnh lý enzym hoặc bệnh hemoglobin không thiếu máu.
- MCV giảm: thiếu máu trong các bệnh mạn tính, bệnh thalassemia dị hợp tử
RDW tăng và:
- MCV tăng: thiếu hụt vitamin B12, thiếu hụt folate, thiếu máu tan huyết do miễn dịch, ngưng kết lạnh, bệnh lý bạch cầu lympho mạn.
- MCV bình thường: thiếu sắt giai đoạn sớm, thiếu hụt vitamin B12 giai đoạn sớm, thiếu hụt folate giai đoạn sớm, thiếu máu tại bệnh globin.
- MCV giảm: thiếu sắt, sự phân mảnh hồng cầu, bệnh HbH, thalassemia.
- PDW (Platelet Disrabution Width – Độ phân bố tiểu cầu):
Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 6 đến18 %.
Tăng trong ung thư phổi, bệnh hồng cầu liềm, nhiễm khuẩn huyết gram dương, gram âm; giảm trong nghiện rượu.
- MPV (Mean Platelet Volume – khả năng tích trung bình của tiểu cầu trong một nguy cơ tích máu):
Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 6,5 đến 11fL.
Tăng trong nhóm bệnh tim mạch, tiểu con đường, hút thuốc lá, stress, nhiễm độc tại tuyến giáp...; giảm trong thiếu máu vì bất sản, thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ, hoá trị liệu ung thư, bạch cầu cấp...
- P- LCR (Platelet Larger Cell Ratio – Tỷ lệ tiểu cầu có kích thước lớn):
Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 150 đến 500 G/l (G/l = 109/l).
II. Cách ĐỌC KẾT QUẢ SINH HÓA MÁU
GLUCOSE là đường trong máu. Giới hạn bình thường từ 4,1-6,1 mnol/l.
1. GLU (GLUCOSE): đường trong máu. Giới hạn bình thường từ 4,1-6,1 mnol/l. Trường hợp vượt quá giới hạn cho phép thì tăng hoặc giảm con đường máu. Tăng trên giới hạn là người có thể rất cao về nhiễm bệnh tiểu con đường.
2. SGOT & SGPT: Nhóm men gan
Giới hạn bình thường từ 9,0-48,0 với SGOT và 5,0-49,0 với SGPT. Trường hợp vượt quá giới hạn này chức năng thải độc của tế bào gan suy giảm. Nên hạn chế ăn những chất thức ăn, nước uống làm cho gan khó hấp thu và tác động đến chức năng gan như:
các chất mỡ béo động vật và rượu bia và các nước uống có gas.
3. Nhóm MỠ MÁU: Bao gồm CHOLESTEROL, TRYGLYCERID, HDL-CHOLES, LDL-CHLES
Giới hạn bình thường của các yếu tố nhóm này như sau:
- Giới hạn bình thường từ 3,4-5,4 mmol/l với CHOLESTEROL.
- Giới hạn bình thường từ 0,4-2,3 mmol/l với TRYGLYCERID.
- Giới hạn bình thường từ 0,9-2,1 mmol/l với HDL-Choles.
- Giới hạn bình thường từ 0,0-2,9 mmol/l với LDL-Choles.
Trường hợp 1 trong các yếu tố trên đây vượt giới hạn cho phép thì có thể khá cao trong những căn bệnh về tim mạch và huyết áp. Riêng chất HDL-Choles là mỡ tốt, tình trạng cao nó hạn chế gây xơ tắc mach máu. Trường hợp CHOLESTEROL quá tương đối cao kèm theo có cao huyết áp và LDL-Choles tương đối cao thì thể tai biến, đột quỵ do huyết áp rất cao. Nên hạn chế ăn những thực phẩm chứa có nhiều chất mỡ béo và cholesterol như: phủ tạng động vật, trứng gia cầm, tôm, cua, thịt bò, da gà... Tăng cường vận động nguy cơ thao. Uống thêm rượu tỏi và theo dõi huyết áp thường xuyên.
4. GGT: Gama globutamin, là một yếu tố miễn dịch cho tế bào gan. Bình thường trường hợp chức năng gan tốt, GGT sẽ có rất thấp ở trong máu (Từ 0-53 U/L). Khi tế bào gan phải việc làm quá mức, thể thải độc của gan bị thấp đi thì GGT sẽ tăng lên -> Giảm sức đề kháng, miễn dịch của tế bào gan kém đi. Dễ dẫn tới suy tế bào gan. Trường hợp với người có nhiễm SVB trong máu mà GGT, SGOT & SGPT cùng tăng thì cần thiết phải dùng thuốc bổ trợ tế bào gan và tuyệt đối không uống rượu bia trường hợp không thì nguy cơ gây ra VGSVB là tương đối lớn.
5. URE (Ure máu): là sản phẩm thoái hóa quan trọng nhất của protein được thải qua thận.
Giới hạn bình thường: 2.5 - 7.5 mmol/l.
6. BUN (Blood Urea Nitrogen) = ure (mg) x 28/60; đổi đơn vị: mmol/l x 6 = mg/dl.
- Tăng trong: căn bệnh thận, ăn có nhiều đạm, sốt, nhiễm trùng, tắc nghẽn đường tiểu...
- Giảm trong: ăn ít đạm, nhóm bệnh gan to lớn, suy kiệt...
BUN: là nitơ của ure trong máu.
Giới hạn bình thường 4,6 - 23,3 mg/dl. -≫ Bun = mmol/l x 6 x 28/60 = mmol/l x 2,8 (mg/dl).
- Tăng trong: suy thận, suy tim, ăn khá nhiều đạm, sốt, nhiễm trùng..
- Giảm trong: ăn ít đạm, bệnh lý gan nghiêm trọng..
7. CRE (Creatinin): là sản phẩm đào thải của thoái hóa creatin phosphat tại cơ, lượng tạo thành phụ thuộc khối lượng cơ, được lọc qua cầu thận & thải ra nước tiểu; cũng là thành phần đạm ổn định nhất không phụ thuộc vào chế độ ăn -> có giá trị xác định chức năng cầu thận.
Giới hạn bình thường: nam 62 - 120, đàn bà 53 - 100 (đơn vị: umol/l).
- Tăng trong : bệnh thận, suy tim, tiểu đường, tăng huyết áp vô căn, NMCT cấp...
- Giảm trong : có thai, sản giật...
8. URIC (Acid Uric = urat): là sản phẩm chuyển hóa của base purin (Adenin, Guanin) của ADN & ARN, thải chủ yếu qua nước tiểu.
Giới hạn bình thường: nam 180 - 420, đàn bà 150 - 360 (đơn vị: umol/l).
Tăng trong:
- Nguyên phát: vì sản xuất tăng, vì bài xuất giảm (tự phát) -> liên quan những men: căn bệnh Lesh Nyhan, Von Gierke..
- Thứ phát: vì sản xuất tăng (u tủy, bệnh lý vảy nến..), vì bài xuất giảm (suy thận, sử dụng thuốc, xơ vữa động mạch..).
- bệnh Gout (thống phong): tăng acid uric/ máu có khả năng kèm nốt tophi ở khớp & sỏi urat ở thận.
Giảm trong: nhóm bệnh Wilson, thương đau tế bào gan..
9. KẾT QUẢ MIỄN DỊCH
- Anti-HBs: Kháng thể chống vi rút viêm gan siêu vi B trong máu (ÂM TÍNH < = 12 mUI/ml).
- HbsAg: virus viêm gan siêu vi B trong máu (ÂM TÍNH).
10 điều liên quan đến xét nghiệm máu chuyên gia thường không nói cho người bệnh
1. Bác sĩ thường bỏ qua những thông tin tốt
Theo đúng thông lệ, bác sĩ cần trao đổi về kết quả xét nghiệm với bệnh nhân, nhưng phần lớn người vẫn duy trì quan niệm “không có thông tin nào là tốt cả” nên họ đã im lặng. Tình trạng xét nghiệm máu toàn bộ (CBC), xét nghiệm sinh hóa, cholesterol (mỡ máu) nằm trong giới hạn bình thường, chuyên gia thường sẽ không nói, nếu có cũng chỉ gửi kết quả mà không có bình luận.
Theo những chuyên gia thuộc Viện tim phổi và Huyết học quốc gia Mỹ, ngay cả khi kết quả xét nghiệm bình thường, giới chuyên môn cũng nên trao đổi cho bệnh nhân hiểu để giải quyết khâu tư tưởng, giúp bệnh nhân an tâm, phấn khởi phối hợp phòng ngừa và chữa trị căn bệnh đạt hiệu quả rất cao hơn.
2. Giới hạn bình thường tại nam và đàn bà không giống nhau
Giá chữa trị bình thường của các xét nghiệm có thể khác nhau ở hai giới, dù ở cùng độ tuổi. Ví dụ, Số lượng hồng cầu trong máu thường tại trong giới hạn 5 – 6 triệu tế bào/microliter đối với phái mạnh nhưng thấp hơn tại phái chị em, nhất là nhóm nữ mãn kinh. Đối với nhóm mãn kinh, chỉ số này chỉ đạt 4 – 5 triệu tế bào.
3. Kết quả xét nghiệm máu có ý nghĩa khác nhau tùy trên độ tuổi
Mức bình thường hemoglobin, một chỉ số đánh giá thiếu máu, cũng khác nhau theo tuổi tác, đặc biệt tại trẻ sơ sinh và người nặng. Đối với trẻ sơ sinh, hemoglobin ở mức 11 – 13 gram/dl (g/dl) được coi là bình thường, trong khi đó tại cánh mày râu là 13,5 – 17,5 g/dl, ở nhóm đàn bà trưởng thành là 12 – 15,5 g/dl. Số đông chỉ số khác cũng có giới hạn bình thường chệnh lệch nhau theo độ tuổi.
4. Kết quả xét nghiệm “dương tính” không phải là thông tin tích cực
Một số xét nghiệm như xét nghiệm máu tế bào hình liềm, xét nghiệm HIV, xét nghiệm viêm gan B, kết quả được coi là “dương tính” khi phát hiện cho rằng các chất tạo bệnh lý, ADN hoặc protein. Trong những trường hợp này, kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa người trong cuộc có khả năng mắc bệnh hoặc đã tiếp xúc, phơi nhiễm nguồn gây nên căn bệnh trong quá khứ.
5. Kết quả xét nghiệm “âm tính” thường là thông tin tốt lành
Kết quả xét nghiệm “âm tính” không phải là xấu hay “tiêu cực”. Một xét nghiệm âm tính có nghĩa không xuất hiện cho rằng chất gây bệnh lý hoặc một yếu tố nguy cơ đối với nếu sức khỏe hiện ở. Khi xét nghiệm máu để kiểm tra bệnh lý truyền nhiễm, hay xét nghiệm máu nhanh để xuất hiện căn bệnh viêm gan C, trường hợp kết quả là âm tính có nghĩa tốt lành, không có bằng chứng của nhiễm trùng.
6. Kết quả xét nghiệm “dương tính” giả đôi khi vẫn có
Đôi khi kết quả trả về là dương tính, nhưng thực tế bạn không hề có bệnh lý theo ý nghĩa dương tính, đây gọi là dương tính giả. Do đó để đảm bảo độ điển hình xác, người ta phải xét nghiệm rất nhiều lần, ở phần lớn cơ sở để đối chứng. Chẳng hạn như riêng xét nghiệm HIV nhanh, thì kết quả dương tính giả rất điển hình. Ví dụ trong những cộng đồng nơi có tỉ lệ 1% dân số bị nhiễm virus, thì cứ 10 xét nghiệm nhanh HIV có đến 2 là dương tính giả.
7. Và… có cả những kết quả xét nghiệm “âm tính” giả
Trong thực tế, kết quả xét nghiệm máu âm tính giả đôi khi vẫn xảy ra, tức là người có bệnh tuy nhiên kết quả trả về không phát hiện ra. Ví dụ, bệnh nhân viêm gan B trong vài tuần đến vài tháng đầu khi xét nghiệm HbsAg (một xét nghiệm nhận biết viêm gan B thường dùng) vẫn cho kết quả âm tính. Vì nguyên nhân này, việc xét nghiệm lại là cần thiết, nhất là nhóm người liên tục tiếp xúc với nguồn di truyền nhiễm.
8. Kết quả xét nghiệm giữa các cơ sở y tế không thống nhất
Theo cơ quan Quản lý Thực – Dược Mỹ (FDA), việc tham chiếu kết quả xét nghiệm giữa các cơ sở y tế là chuyện của mỗi cá nhân và chỉ sử dụng cho mục đích tham khảo. Kết quả không thống nhất giữa các phòng xét nghiệm không phải là không nguy cơ, do kết quả xét nghiệm còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố cũng như đặc điểm từng phòng xét nghiệm.
9. Kết quả xét nghiệm bất thường đôi khi không phải do mắc bệnh
trường hợp kết quả thử nghiệm máu nằm ngoài phạm vi cho phép thông thường sẽ được kết luận là bị bệnh hoặc bị rối loạn. Thế nhưng cũng có các tình trạng bất thường là nhất thời, không phải bởi bị bệnh. Ví dụ, nếu xét nghiệm glucose (đường huyết) mà không nhịn ăn hoặc đã uống rượu trong đêm hay dùng thuốc thì kết quả tại thời điểm đó có thể sẽ là bất thường.
10. Sai sót từ con người
Mặc dù “đọc” sai kết quả trong xét nghiệm máu hiếm khi xảy ra, nhưng trong thực tế vẫn tồn ở. Có nhiều lý do, kể cả chủ quan lẫn khách quan và đôi khi bác sĩ không nói cho người bệnh thấy. Trong đó có sai lầm của chính con người, bao gồm bệnh nhân lẫn chuyên gia. Ví dụ như bởi hiện tượng nhầm mẫu máu của người này với người kia, lấy mẫu máu không đúng phương pháp, và cả ở khâu vận chuyển, lưu giữ mẫu máu trước khi xét nghiệm v.v.
Cuối cùng, bạn cũng cần hiểu rõ rằng xét nghiệm máu không phải là vạn năng, nó chỉ phản ánh được một góc của bức tranh tổng khả năng về sức khỏe con người. Để đánh giá hiện tượng trạng sức khỏe tổng nguy cơ cần sự khai thác thông tin, thăm khám toàn thân tỉ mỉ và khá nhiều biện pháp thăm dò khác. Hy vọng những thông tin trên đây sẽ giúp bạn có thêm biết hiểu về những xét nghiệm thường được làm nhất mỗi khi đến cơ sở y tế.
